ՀՈԳԵԲԱՆ

Մեկ տարեկանի ճգնաժամ

Մանկիկության տարիքի և վաղ մանկության միջև անցումային փուլը սովորաբար անվանում են մեկ տարեկանի ճգնաժամ։ Ինչպես ցանկացած ճգնաժամ, այն կապված է ինքնուրույնության դրսևորման, աֆեկտիվ ռեակցիաների առաջացման հետ։ Աֆեկտիվ բռնկումներ երեխայի մոտ սովորաբար առաջանում են, երբ մեծահասակները չեն հասկանում նրա ցանկությունները, բառերը, ժեստերը, միմիկան, կամ էլ հասկանում են, բայց չեն կատարում, կամ չեն ցանկանում կատարել։ Երեխայի ոչ բոլոր ցանկություններն են կատարելի, քանի որ նրա գործողությունները կարող են վնասել հենց նրան կա շրջապատողներին։ Ճգնաժամային տարիքում «չի կարելին» ձեռք է բերում հատուկ ակտուալություն։

Հերթական «չի կարելիի» նկատմամբ աֆեկտիվ ռեակցիաները կարող են հասնել նշանակալից ուժի. որոշ երեխաներ գոռում են, ընկնում գետնին, ձեռքերով ու ոտքերով ծեծում այն։ Շատ հաճախ երեխայի մոտ ուժեղ աֆեկտների առաջացումը կապված է ընտանիքում դաստիարակության որոշակի ոճի հետ։ Դա կամ ավելորդ ճնշումն է, որն արգելում է ինքնուրույնության ամենաչնչին դրսևորումներն անգամ, կամ մեծահասակների պահանջների ոչ հաջորդականությունը. երբ այսօր կարելի է, վաղը չի կարելի։ Երեխայի հետ նոր հարաբերությունների հաստատումը, որոշակի ինքնուրույնության տրամադրումը, մեծահասակների համբերատարությունը մեղմացնում է ճգնաժամը, օգնում երեխային ազատվելու սուր հուզական ռեակցիաներից։ Անցումային տարիքի գլխավոր ձեռքբերումը յուրօրինակ մանկական խոսքն է, որը Լև Վիգոտսկին անվանում է ավտոնոմ։ Այն էականոեն տարբերվում է մեծահասակի խոսքից և ձայնային և իմաստային առումներով։ Մանկական բառերն իրենց հնչողությամբ երբեմն հիշեցնում են մեծահասակներինը, երբեմմն խիստ տարբերվում են նրանցից։ Կան բառեր, որոնք նման չեն մեխահասակների համապատասխան բառերին։ Շատ հետաքրքիր է բառերի իմաստային տարբերությունները։ Փոքրիկ երեխան բառի մեջ միանգամայն այլ իմաստ է դնում, քան մեծահասակը, քանի որ նրա մոտ դեռ չեն հաստատվել «մեծահասակի» հասկացությունները: Մեծահասկաների համար բառը հաճախ կապված է առարկաների որոշակի խմբի հետ՝ կապված որոշակի ֆունկցիոնալ հատկանիշի հետ. օրինակ՝ «ժամացույցը» իր է, որի օգնությամբ մենք ժամանակն ենք որոշում։ Այս առարկայական նշանակությունն ունեն բոլոր ժամացույցները։ Երեխան չի կարող այդպես ընդհանրացնել առարկաները։ Նա իր տրամաբանությունն ունի, նրա բառերը դառնում են բազմանշանակ և իրավիճակային։

Ընդհանրապես, ավտոնոմ խոսքը ծագում է միայն երեխայի կողմից ընկալվող իրավիճակի վառ աֆեկտիվ երանգավորման և հենց երեխայի ակտիվության դեպքում։ Դրա համար էլ ասում են, որ բազմանշանակ բառերի ձևավորումն ունի հուզական-գործուն բնույթ։

Ավտոնոմ խոսքի ևս մեկ առանձնահատկություն է բառերի միջև կապերի յուրահատկությունը։ Փոքրիկ երեխայի խոսքը ապաքերականան է, բառերը չեն միավորվում նախադասություններում:

Քանի որ ավտոնոմ մանկական խոսքը իմաստային և ձայնային առումներով տարբերվում է մեծահասակի խոսքից, այն հասկանալի է միայն երեխային շատ մոտ մարդկանց։ Ավտոնոմ խոսքը թույլ է տալիս այլ բնույթի և այլ ձևի շփում, քան այն շփումը, որը երեխայի համար հնարավոր կդառնա ավելի ուշ։

Այսպիսով, մեկ տարեկան երեխան նոր՝ վաղ մանկության փուլ անցնելիս, արդեն շատ բան է կարող անել. նա քայլում է կամ փորձում է քայլել, առարկաների հետ կատարում է տարբեր գործողություններ, նրա գործողությունները և ընկալումը կարելի է կազմակերպել խոսքով, քանի որ նա հասկանում է իրեն ուղղված բառերը։ Երեխայի ճանաչողական և հուզական զարգացումը հիմնվում է, առաջին հերթին, մեծահասակի հետ շփման պահանջմունքի վրա՝ տվյալ տարիքային փուլի կենտրոնական նորագոյացությունը։